Szkody zdrowotne powodowane przez alkohol i inne substancje psychoaktywne :
Problem związany z używaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest często utożsamiany wyłącznie z problematyką uzależnienia. Jest ono podstawowym problemem związanym z używaniem tych środków, warto jednak podkreślić, że uzależnienie nie jest jedynym powikłaniem. W populacji młodych dorosłych (powyżej 18 r.ż) częstym i poważnym problemem są szkody zdrowotne, osobiste i społeczne spowodowane używaniem ryzykownym i szkodliwym (nie spełniającym jeszcze kryteriów uzależnienia). Natomiast w populacji dzieci i młodzieży (poniżej 18 r.ż.) każde używanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych może potencjalnie prowadzić do szkód zdrowotnych i osobistych. Istnieją liczne dowody na to, że picie alkoholu, palenie papierosów i używanie innych substancji psychoaktywnych przez młodych ludzi powoduje szkody zdrowotne i osobiste (O’Malley i wsp., 1998; Ostaszewski, 2008; Windle, Miller-Tutzauer, Domenico, 1992).
W szczególności zwiększa się ryzyko takich problemów jak:
• szkody zdrowotne (zatrucia, urazy, uzależnienia, zakażenia);
• zachowania ryzykowne podejmowane w związku z byciem pod wpływem substancji psychoaktywnych (np. skoki do wody w niebezpiecznych miejscach, przedwczesne i ryzykowne kontakty seksualne bez zabezpieczenia, jazda samochodem pod wpływem alkoholu, narkotyków lub z pijanym kierowcą); Ogólnopolski program profilaktyki uzależnień od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych u młodzieży i młodych dorosłych Strona 12 z 79
• zaniedbywanie obowiązków szkolnych, konflikty z prawem, konflikty z rodzicami, nauczycielami, rówieśnikami, utrata zainteresowań Młodzi ludzie są w większym stopniu narażeni na szkody zdrowotne wynikłe z używania substancji psychoaktywnych (Canadian Centre on Substance Abuse, 2007).
Badania pokazują, że osoby w wieku 15-24 lata doświadczają ich pięć razy częściej niż starsi (Health Canada, 2011). Potencjalnie każde użycie alkoholu, narkotyków, w tym nowych substancji chemicznych, tzw. dopalaczy, może wiązać się z ryzykiem poważnych szkód zdrowotnych. Nowe substancje psychoaktywne tzw. dopalacze i substancje wziewne są silnie toksyczne i mogą powodować poważne i nieodwracalne szkody w młodym organizmie nawet po jednorazowym zażyciu, co skłania do działań prewencyjnych mających na celu odsunięcie inicjacji użycia tych substancji. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, „Zagrożenia dla zdrowia światowego. Śmiertelność i obciążenie chorobami powodowane wybranymi najpoważniejszymi zagrożeniami”, 2009), alkohol jest w Europie na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka zdrowotnego populacji (po papierosach i nadciśnieniu). Spożywanie alkoholu jest przyczyną 12% (u mężczyzn) i 2% (u kobiet) przedwczesnych zgonów oraz niesprawności. Z przyjmowaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych wiążą̨się̨ zarówno przewlekłe, jak i ostre problemy zdrowotne.
Przewlekłe problemy zdrowotne obejmują uzależnienie oraz choroby przewlekłe, w tym choroby zakaźne. Związek ze spożywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych ma ponad 60 chorób i urazów (w tym zaburzenia psychiczne, choroby przewodu pokarmowego, nowotwory, choroby układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia odporności, choroby płuc, choroby układu kostnego i mięśniowego, szkody prenatalne itd.).
WHO podaje, że ok. 10% pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej trafia do placówki POZ w związku z nadużywaniem alkoholu. Szczególnie częste są zaburzenia funkcjonowania psychicznego powodowane przez alkohol tj.: bezsenność, depresja, niepokój, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia funkcji poznawczych (Anderson i Baumberg, 2006). Podobne skutki na zdrowie psychiczne wywierają opiaty, kannabinole, kokaina, inne substancje stymulujące i halucynogenne, lotne rozpuszczalniki oraz inne substancje psychoaktywne. W populacji dzieci i młodzieży często współistnieją też takie problemy jak zaburzenia depresyjne, nadpobudliwość psychoruchowa i deficyt uwagi oraz zaburzenia stresowe pourazowe (Dennis i wsp. 2004).
Podkreśla się, że używanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest często markerem występowania innych problemów psychicznych i rozwojowych (Macleod, 2004). Możliwe jest także wystąpienie stanów ostrych, najczęściej jest to przedawkowanie (zatrucie) alkoholu lub innej substancji psychoaktywnej oraz urazy. Około 20% pacjentów ostrych dyżurów to osoby nadużywające alkoholu (Cherpitel i wsp. 2005). Badania pokazują, że 31% wszystkich pacjentów przyjętych na izbę przyjęć oraz 50% pacjentów z poważnymi obrażeniami ciała uzyskuje pozytywny wynik w czasie badania przesiewowego w kierunku używania ryzykownego i szkodliwego alkoholu (D’Onofrio, 2002). Hospitalizacje z powodu zatruć etanolem stanowią według różnych źródeł od 2,8% do 26,3% wszystkich nieplanowych przyjęć do Oddziałów Pediatrii (Kamińska i wsp., 2018; Pawłowska-Kamieniak i wsp. 2011; Siniewicz i wsp. 2006). Urazy należą do groźnych następstw spożywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych zwłaszcza w populacji nieletnich (Hicks i wsp., 1990; Loiselle i wsp., 1993; Stolle i wsp., 2009). Badania pokazują, że w populacji dzieci hospitalizowanych z powodu zatrucia alkoholem 34% doznało jakiegoś urazu, z czego najczęściej (w 45%) był to uraz głowy (Weinberg i Wyatt 2006; Hicks i wsp.1990). Ponadto dzieci, będąc pod wpływem alkoholu częściej padają ofiarą przemocy (32%) (Moreira i wsp.,2008).
Spożycie alkoholu jest też jedną z głównych przyczyn przedwczesnych zgonów. Zgodnie z danymi Organization for Economic Co-Operation and Development (OECD) w 2012 r. wśród ogółu zgonów, te związane z alkoholem stanowiły w Polsce 7%. Liczba zgonów związanych pośrednio i bezpośrednio z używaniem alkoholu w Polsce w 2013 r. wyniosła ponad 10 tys. Na tę liczbę składały się zgony głównie z powodu: chorób wątroby (6857), zaburzeń psychicznych związanych z używaniem alkoholu (1448) i zatruć alkoholem (1362) (Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2010).
Również zażywanie narkotyków uznawane jest za jedną z przyczyn możliwych do uniknięcia zgonów młodych osób w Europie (Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii – EMCCDA, Europejski Raport Narkotykowy, 2017). Odsetek zgonów spowodowanych narkotykami szacuje się na poziomie 1-2% rocznie, głównie są one związane z używaniem opioidów. Zwiększona śmiertelność jest związana przede wszystkim z przedawkowaniem, inne przyczyny obejmują zakażenia, wypadki, przemoc oraz samobójstwa. W przypadku alkoholu zazwyczaj szkody zdrowotne są proporcjonalne do spożywanej ilości, jednak w przypadku innych substancji psychoaktywnych, negatywne konsekwencje mogą pojawić się już przy niewielkich dawkach i jednorazowym użyciu. Równie niebezpieczne jest jednorazowe zażycie kilku substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, kokainy, leków z grupy benzodiazepin). Jest to zjawisko częste w grupie młodzieży i młodych dorosłych.
Oprócz szkód zdrowotnych istotne są również szkody społeczno-ekonomiczne powodowane przez alkohol i inne substancje psychoaktywne Istnieje wysoka zależność między uzależnieniem od alkoholu a bezrobociem, niższym statusem socjoekonomicznym, niskim poziomem wykształcenia, wypadkami i przemocą w rodzinie, przestępczością i wypadkami samochodowymi.